Elke medezeggenschapstermijn begint met de benoeming van nieuwe medezeggenschappers, en het afscheid van de vertrekkende leden. Dit is een belangrijk moment voor de medezeggenschap. Hoe je deze periode aanvliegt kan veel betekenen voor hoe de rest van het jaar verloopt. In andere handreikingen gaan we verder in op de belangrijke rol van een goede overdracht. In deze handreiking gaan we het hebben over wat er voorafgaat aan die overdracht: de verkiezingen. We bespreken de rol van verkiezingen, de verschillende vormen verkiezing die we kennen op de verschillende medezeggenschapsniveaus (inclusief de mogelijkheid om geen verkiezingen te houden). Verder bespreken we tips en tricks om de verkiezingen soepel en minnelijk te laten verlopen. Als laatst gaan we in op strategieën om de stemopkomst voor verkiezingen zo hoog mogelijk te krijgen.
Wat zijn verkiezingen?
Allereerst: verkiezingen zijn hoe, volgens de Wet op het Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (WHW), (nieuwe) medezeggenschappers (her)benoemd moeten worden. Tijdens de verkiezingen kunnen studenten en medewerkers stemmen op kandidaat-medezeggenschappers. Aan het einde worden de stemmen geteld, en uitslag bekend gemaakt. De verkozen kandidaten worden dan benoemd voor de volgende ambtstermijn. Meestal zijn de verkiezingen jaarlijks ergens tussen maart en juli, en begint de nieuwe termijn in september. Maar er zijn andere constructies mogelijk.
De wet schrijft alleen maar voor dat er verkiezingen plaats moeten vinden, en dat de stemming geheim en schriftelijk moet zijn. Dit betekent dat details als hoe de verkiezingen er precies uitzien, welk model er gebruikt wordt, en wanneer ze plaatsvinden per instelling bepaald worden. De regels zijn dus ook overal anders. Dit wordt opgenomen in het medezeggenschapsreglement (als bedoeld in WHW art. 9.34 of WHW art. 10.22). De centrale medezeggenschap heeft instemmingsrecht over dit reglement. Dit werkt net iets anders dan anders, er is namelijk een twee derden-meerderheid van de leden van de centrale medezeggenschap nodig om instemming te verlenen. Wordt dit niet bereikt, kan het reglement dus niet gewijzigd worden, en blijven de verkiezingen onveranderd.
Meer over modellen
We hebben het hier bijvoorbeeld over het type kiesstelsel, de hoeveelheid stemmen die je uit kan brengen etc.
Bijvoorbeeld: kan je op een kandidaat stemmen of op meerdere, is het een personenstelsel of een fractiestelsel, zijn er geoormerkte zetels voor studenten uit bepaalde faculteiten, of medewerkers uit bepaalde bedrijfsonderdelen?
We gaan in deze handreiking niet in op de verschillende mogelijkheden, simpelweg omdat er eindeloze variatie is. Daarbij is de technische kennis over de verkiezingen vaak op de instelling aanwezig. Als de medezeggenschap het niet weet, weet de voorzitter van de kiescommissie (of de equivalent van deze rol op jullie instelling) het wel!
En als je er zelf niet uitkomt, dan is het Loket altijd bereid om even mee te kijken.
Geen verkiezingen?
Het is ook mogelijk dat er helemaal geen verkiezingen plaatsvinden: dit gebeurt als de hoeveelheid kandidaten minder is dan, of gelijk is aan, het aantal beschikbare zetels (WHW art. 9.31 lid 6; WHW art. 10.17 lid 6). Als er maar 10 kandidaten zijn voor een raad van 11 bijvoorbeeld.
Bij opleidingscommissies kan ervoor gekozen worden niet met verkiezingen te werken, maar een andere manier van benoeming te hanteren. Dit kan alleen in overleg tussen de (de)centrale bestuurder en de decentrale medezeggenschapsraad, na overleg met de desbetreffende opleidingscommissie. Ook moet er, als er voor een andere methode gekozen wordt, elk jaar opnieuw besloten worden of dit nog wenselijk is. In de praktijk betekent dit dat de decentrale medezeggenschap (facultaire raad, academieraad etc.) elk jaar weer het recht heeft om het wel of niet met verkiezingen werken kan heroverwegen (WHW art. 9.18 lid 4; WHW art. 10.3c lid 4). Verder heeft de geschillencommissie (LCGHO) op 9/7/2024 uitgesproken dat de uitgangspositie verkiezingen zijn. Er moet dus aangetoond worden dat er een ‘bijzondere reden’ is om van dit uitgangspunt af te wijken. Verder spreekt de LCGHO uit dat onder de vervangende methode de representativiteit van gekozen kandidaten bewaakt moet worden. Zie deze pagina voor de gehele uitspraak.
In alle andere situaties moeten er dus verkiezingen plaatsvinden. De bestuurder mag dit dus niet weigeren te faciliteren!
Elk jaar verkiezingen?
De meeste medezeggenschapsorganen wisselen elk jaar, en hebben dus ook elk jaar verkiezingen. We spreken dan van een ambtstermijn van één jaar. Sommige raden hebben echter langere (of kortere) verkiezingen, dit mag, want de Wet zegt niets over hoe vaak raadsleden wisselen. In dit geval zijn er misschien wel niet elk jaar verkiezingen, maar eens in de paar jaar bijvoorbeeld.
Een andere optie die dan mogelijk wordt is een getrapte wissel: een wissel waar niet de hele raad tegelijk wisselt, maar elke keer maar een deel. Stel je voor dat de ambtstermijn 2 jaar is, maar er wel elk jaar verkiezingen zijn. Je kan je bedenken dat in dat geval enkele leden afzwaaien terwijl andere leden nog een jaar blijven zitten. Mits dit zo geregeld is in lokale reglementen kan dit dus gewoon! Dit kan een fijne werkwijze zijn omdat er op deze manier altijd ervaren(er) leden zitting nemen in de raad.
Goede verkiezingen?
Minnelijke verkiezingen
Zoals in een aantal andere handreikingen ook al doorscheen, is een goed verloop van de verkiezingen cruciaal voor een sterk medezeggenschapsjaar. Maar wat bedoelen we nou met goede (en minnelijke) verkiezingen?
Op papier is de verkiezingsperiode niet veel spannends (en in de praktijk is dit het ook vaak niet). Op veel instellingen verloopt de verkiezingsperiode zonder al te veel moeilijkheden. Er wordt campagne gevoerd en is er aan het einde van de rit een uitslag. Op sommige instellingen is er echter fikse competitie tussen kandidaten, of fracties van kandidaten. Het kan er best fel aan toe gaan tijdens een verkiezingsperiode. Dat is op zichzelf prima. Het kan echter gebeuren dat sommige campagnevoerders een stapje te ver gaan. Dat kan voor frustratie zorgen. Toch moet iedereen die verkozen wordt na de verkiezingen samen gaan werken. Daarom is het belangrijk om ervoor te zorgen dat er geen grote verkiezingsconflicten ontstaan.
De slechtste manier om een medezeggenschapsjaar te beginnen is met een verkiezingsconflict wat voortsuddert door de ambtstermijn heen. Het is daarom belangrijk om van tevoren goede afspraken te maken over wat er wel en wat er niet mag tijdens de verkiezingen. Er zijn in de regel al reglementen vastgesteld vanuit je onderwijsinstelling. Door zelf afspraken te maken kan je eventuele gaten in dat beleid opvullen en creëer je onderling meer draagvlak voor de regels. Een andere tip is om elkaar al te leren kennen voordat de campagne begint. Op die manier begin je je relatie niet met een verkiezingsconflict. We hebben een aparte handreiking geschreven waar we verder ingaan op samenwerking en sfeer.
Een hoge opkomst
In een ideaal scenario stemt elke student en elke medewerker tijdens de medezeggenschapsverkiezingen. In de praktijk zien we dat dit niet gebeurt. Vaak wordt er zelfs nog geen dertig procent bereikt. Dit is jammer, want dan is de medezeggenschap per definitie minder representatief voor de achterban die zij hoort te vertegenwoordigen. Het is ook begrijpelijk: de medezeggenschap staat voor veel studenten en medewerkers ver van ze af. Vaak zullen niet eens weten wat de medezeggenschap is. Daarom moeten we ons best doen om een zo hoog mogelijke opkomst te realiseren voor verkiezingen. Daar zijn een aantal strategieën voor.
Ten eerste is het belangrijk om niet alleen in de aanloop naar verkiezingen contact te zoeken met je achterban, maar ook gedurende de rest van het jaar. Doe dit bijvoorbeeld met achterbanconsultatie, zoals besproken in de handreiking achterbanconsultatie , in de handreiking overlegvergaderingen en in de handreiking de raadsmening en vergadercyclussen . Hierdoor betrek je je achterban niet alleen in je meningsvormingsproces, maar maak je ook inzichtelijker waar de medezeggenschap zich mee bezig houdt, en wat zij betekent voor studenten en medewerkers. De hoop is dan natuurlijk dat dit besef leidt tot een hogere opkomst!
Een andere strategie door het jaar heen is om in te zetten op een communicatiestrategie. Veel medezeggenschapsraden delen bijvoorbeeld elke maand op social media, of in een nieuwsbrief, waar ze mee bezig zijn, en verbinden dat dan met achterbanconsultatie. Het is hier wel zaak om ervoor ze zorgen dat de tijd die in vertellen wat de medezeggenschap doet gaat zitten, niet ten koste gaat van het werk zelf!
In de aanloop naar de verkiezingen is het belangrijk om je achterban op verscheidene manieren op de hoogte te stellen van de verkiezingen. Dit is natuurlijk ook het moment om kandidaten te werven, dus ook daar is het handig om een campagne voor op te zetten. Op sommige instellingen wordt dit door de individuele raad gedaan, terwijl er op sommige instellingen fracties zijn die namens hun partij een lijst opstellen. Dit hangt allemaal weer af van het stelsel waar mee gewerkt wordt. De verantwoordelijkheid voor het organiseren van verkiezingen ligt zoals hierboven besproken bij de bestuurder, vaak het college van bestuur. Zij stellen dan vaak een kiescommissie in die alles rondom de verkiezingen regelt. De verantwoordelijkheid voor het mobiliseren van studenten en medewerkers om te stemmen ligt echter wat lastiger. Soms ligt die verantwoordelijkheid vooral bij kandidaten of partijen die met elkaar concurreren voor de meeste stemmen, terwijl de kiescommissie in andere gevallen ook verantwoordelijkheid neemt en bijvoorbeeld evenementen organiseert of posters ophangt. Het verschilt enorm per instelling wat het handigst is, kijk dus vooral naar wat voor jullie zou werken. Loket Medezeggenschap staat voor jullie klaar om mee te denken!
Een aantal strategieën om stemmen te werven zijn als volgt:
- Zorg ervoor dat er een digitale én fysieke campagne gevoerd wordt tijdens de verkiezingen
- Hang posters op, zet kraampjes met kandidaten/partijen neer of houd ludieke acties om mensen te trekken
- Zorg dat elke student/medewerker meerdere keren een mailtje krijgt over de verkiezingen, waaronder minstens één keer met de link naar het stemportaal
- Zorg ervoor dat de link naar het stemportaal omgezet kan worden tot een QR-code die je op posters kan zetten, en bij kraampjes kan laten zien om het stemproces zo makkelijk mogelijk te maken
- Organiseer bijvoorbeeld een verkiezingsdebat tussen kandidaten/fracties
- Betrek de instellingskrant bij de verkiezingen, denk bijvoorbeeld vroeg in het proces na over het uitlichten van de kandidaten in de editie tijdens/voor de verkiezingen.
- Gebruik actuele thema’s die de achterban (direct) aangaan in je campagne