Als medezeggenschapsraad vertegenwoordig je de studenten en/of het personeel op jouw instelling door beleid te controleren, of nieuw beleid voor te stellen. Soms zullen je bestuurders het meteen met je eens zijn, en kom je er zonder al te veel onderhandelingen samen uit. Soms is dit echter niet het geval. Op zo’n moment sta je voor een keuze: Laat je het gaan of blijf je je voor het doel inzetten? In dat laatste geval is de vraag ook: Hoe doe je dat dan. Tot nu toe hebben we in onze handreikingen voornamelijk aandacht besteed aan de reguliere methoden om invloed uit te oefenen. Soms zijn die methoden echter niet genoeg. Dan kun je ervoor kiezen om andere methoden in te zetten. Beleidsprioriteiten, het onderhouden van je werkrelatie met je bestuurder, de rechten waar je je op kan baseren en meer factoren kunnen deze keuze informeren. In de handreiking onenigheid met de bestuurder bespreken we wat deze methoden kunnen zijn en hoe je ze op een verantwoordelijke en effectieve manier in kan zetten.
Als je na het doorlopen van de eerste drie fases van dossierbehandeling erachter komt dat je het niet eens gaat worden met je bestuurder (en dat je op dit specifieke onderdeel geen concessies wil doen) dan heb je verschillende mogelijkheden. De eerste mogelijkheid is om terug te gaan naar eerdere fases in de het behandelingsproces. Het kan gebeuren dat de bestuurder je argumenten niet goed genoeg vindt of dat jullie voorstel onvoldoende steun heeft binnen je instelling. In dat geval is het mogelijk om meer te bereiken door je argumenten bij te schaven of door meer bondgenoten te zoeken.
Als het nog steeds niet lukt om je bestuurder te overtuigen dan kan je ervoor kiezen over te gaan op dwingendere maatregelen. Dat klinkt wellicht heftiger dan het is. Het is belangrijk om je te realiseren dat het oneens zijn met je bestuurder bij de medezeggenschap hoort. Je hebt nou eenmaal dwingende rechten gekregen precies om je achterban te vertegenwoordigen. Soms zijn die rechten daar niet voor nodig, en soms wel. Daar is niets heftigs aan, en je relatie met de bestuurder zou er ook niet onder moeten lijden. Bij een welwillend bestuur kan het zelfs al helpen om op deze manier te laten merken dat dit dossier belangrijk voor jullie is. Wel is het zo dat je bewust om moet gaan met dossiers waarop je van mening verschilt met je bestuurder.
Wanneer je over een dossier van mening verschilt met de bestuurder moeten jullie een keuze maken. Ga je druk zetten, of niet? Op welke manier ga je die druk dan zetten? Het is belangrijk om erbij stil te staan dat escaleren (door druk te zetten) risico’s met zich meedraagt, maar dat geen druk zetten ook risico’s met zich meebrengt.
Het is namelijk wel degelijk zo dat dat er risico’s kunnen zitten aan verschillende manieren om bestuurders onder druk te zetten. Ook verschilt per dossier hoeveel mogelijkheden er überhaupt zijn om druk te zetten. Voor veel van je beleidsdoelen zul je (grotendeels) afhankelijk zijn van de welwillendheid van je bestuurder, en welwillendheid kán je verspelen door ergens anders te hard te duwen. Bovendien kan een escalatie tot een (open) conflict het ook moeilijker maken om je zin te krijgen. Zolang je dingen achter de schermen bespreekt kunnen bestuurders doen alsof ze jouw mening zelf bedacht hebben. Sommige bestuurders zullen meebewegen na een open conflict ervaren als gezichtsverlies. Dat kan het moeilijker maken om weer bij elkaar te komen.
Aan de andere kant is de medezeggenschap ervoor bedoeld om de besluiten van de bestuurder te beïnvloeden, onder andere met dwingende rechten als het instemmingsrecht. Voor het goed uitvoeren van deze taak is het cruciaal dat de medezeggenschap op (de belangrijke) beleidsdoelen niet zomaar eieren voor hun geld kiest wanneer de bestuurder hun standpunten niet overneemt. Dit is juist het moment dat een sterke en koppige medezeggenschap hard nodig is. Als je als medezeggenschap laat zien dat er niet met je te sollen valt (door te escaleren waar dat nodig is), zijn bestuurders ook sneller geneigd je serieus te nemen.
De kunst is dus om te besluiten op welke onderwerpen je wel, en op welke onderwerpen je niet escaleert. De belangrijkste overwegingen hiervoor zijn als volgt.
1. Vinden we dit onderwerp überhaupt belangrijk genoeg om meer druk op te zetten?
Het kan zijn dat je je bestuurder om een bepaalde concessie gevraagd hebt, die je simpelweg niet belangrijk genoeg vindt om achteraan te gaan als je die niet direct krijgt. Misschien komt dat door de werkdruk van andere dossiers. Misschien is het gewoon niet een zwaarwegend onderwerp. Misschien heeft de bestuurder wel een hele goede reden gegeven om de concessie niet te doen. In ieder geval: de raad kan besluiten dat escaleren het simpelweg niet waard is. En dat is oké!
2. Wat is de kans van slagen als we escaleren?
Slagingskans is natuurlijk erg belangrijk. Escaleren kost tijd, moeite, en brengt risico’s met zich mee, en als de verwachting is dat het uiteindelijk toch geen tastbaar effect gaat hebben, kan je als raad besluiten dat escaleren het niet waard is. Soms is het zelfs zo dat de bestuurder geen keuze heeft, misschien moet zij zich aan een wet of regeling houden. Weet wel: als een bestuurder zegt geen keuze te hebben, betekent het niet dat dat ook echt zo is! Ook kan in bepaalde situaties het escaleren zelf een doel op zich zijn, bijvoorbeeld om niet zomaar aan je voorbij te laten gaan, of de achterban te laten zien dat je je hard inzet op een bepaald onderwerp.
3. Kan op dit onderwerp wel/niet escaleren andere huidige of toekomstige belangrijke ambities compromitteren?
We hebben al kort besproken dat er risico’s verbonden zijn aan escaleren. Het kan zo zijn dat door veel druk te zetten op dit onderwerp, een andere belangrijke ambitie van de raad in gevaar komt, misschien omdat de bestuurder maar één van de twee kan of wil inwilligen, of omdat je de welwillendheid van je bestuurder nodig hebt, en je die misschien verspeelt door deze te escaleren. In de praktijk zien we dat de relatie tussen de bestuurder en de medezeggenschap er een van geven en nemen is; is er een risico dat door nu te nemen, er later niet gegeven wordt?
4. Vindt de raad het bovenstaande risico het waard?
Uiteindelijk besluit je als raad intern niet alleen wat de standpunten van de raad zijn, maar ook hoe je ze prioriteert, en hoe je ze uitdraagt. Als je als raad besluit dat je dit het risico niet waard vindt, misschien omdat er een belangrijk kerndossier aankomt die absoluut niet gecompromitteerd kan worden, dan is dat uiteraard oké, en kies je ervoor niet te escaleren.
We moeten hier wel benoemen dat we in de praktijk zien dat medezeggenschappers snel geneigd zijn om eieren voor hun geld te kiezen omdat ze bang zijn voor een slechte relatie met de bestuurder. Ook zien we dat bestuurders het al snel kunnen hebben over een ‘slechte relatie’, waar ‘echt aan gewerkt moet worden.’ Het is natuurlijk vervelend voor de bestuurder als ze aanpassingen moeten maken in beleid omdat de medezeggenschap het niet met ze eens is, maar dit is precies waar de medezeggenschap voor is. Het uitoefenen van je functie moet geen reden voor een slechte relatie zijn, en een slechte relatie is niet meteen een probleem, je houdt altijd je formele rechten nog. Laat je dus niet gek maken!
5. Kan het escaleren ook juist voordelen opleveren op andere onderwerpen?
Het is ook belangrijk om je bewust te zijn van de potentiële voordelen van conflict. Die gaan namelijk verder dan alleen de mogelijkheid om je zin te krijgen op een dossier. Het gepast aangaan van conflict kan namelijk juist ook goed zijn voor de relatie met een bestuurder. Een gezonde relatie betekent immers niet alleen dat je elkaar leuk vindt, maar ook dat je elkaar serieus neemt. Ook als je dan nog steeds niet je zin krijgt dan kan het besef dat de bestuurder niet zomaar uit kan gaan van jullie instemmen ervoor zorgen dat bestuurders je zorgen een stuk serieuzer nemen. Daarnaast kan het voorkomen dat bestuurders het niet gewend zijn om rekening te houden met de rechten van de medezeggenschap. Soms komt dat doordat ze net nieuw zijn of omdat ze het gewend zijn om te werken met een niet- of slecht functionerende medezeggenschap. In andere gevallen proberen bestuurders de medezeggenschap buiten spel te zetten zodat ze snel hun besluiten door kunnen zetten. Wat de reden ook is, voor jullie zal het waarschijnlijk belangrijk zijn om de rechten van de medezeggenschap te bewaken. Als bestuurders weten dat ze er niet zomaar mee weg komen om jullie rechten te negeren dan kan dat ook bij andere dossiers helpen. Daar doe je niet alleen jezelf een plezier mee maar ook volgende generaties in de medezeggenschap zullen er veel baat bij hebben.